Meer geluk in het onderwijs

Het doorgeslagen presteren
Een school is veel meer dan een plek waar leerlingen een diploma halen. Volgens Jacqueline is onze blik te eenzijdig gericht op het cijfer dat een leerling haalt. Sociale, emotionele en intellectuele groei telt minstens net zo zwaar. De docent speelt hierin een belangrijke rol, want nergens is het geluk van een medewerker zo bepalend als in het onderwijs. Om dit te realiseren is ruimte voor geluk van de docent nodig. Het geluksgevoel van een docent heeft namelijk zijn weerslag op hun leerlingen in de belangrijkste fase van hun leven. Gelukkige docenten zorgen voor een sfeer die leidt tot gelukkige leerlingen.

Autonomie van de docent
Uit diverse onderzoeken blijkt dat docenten en zorgmedewerkers het meest gelukkig zijn. Dit heeft volgens Jacqueline te maken met de instelling van veel docenten. Hun intrinsieke motivatie is heel sterk. Ze halen veel voldoening uit het helpen en verder brengen van hun leerlingen. Maar ook dit kent zijn grenzen. Jacqueline: “De druk op docenten is hoog en het aantal burn-outs neemt toe. Ambitieuze docenten gaan op eigen kosten vier dagen werken om meer tijd te hebben om lessen voor te bereiden. In hun eigen tijd!” Minder beleidskaders en meer autonomie voor docenten is de oplossing volgens Jacqueline. “Hoogopgeleide professionals met een sterke intrinsieke motivatie functioneren dan beter. Dit draagt bij aan hun geluksgevoel en goede sfeer in de klas.”

Lessen in geluk
Voor het Sociaal Cultureel Planbureau schreef Jacqueline ‘Geluk in zes lessen’. Hierin pleit ze voor een ander soort preventieprogramma’s voor pubers. “Opvallend aan het enorme aanbod van preventieprogramma’s is dat ze vooral probleemgericht zijn. Wijdverbreide voorbeelden zijn: preventie van roken, drinken, drugs, loverboys, obesitas en anorexia, prostitutie en criminaliteit. De negatieve lading van de programma’s vertellen niets over wat te doen om gelukkig en gezond te leven”, constateert Jacqueline. Ze vroeg zich af, kunnen we ook les geven in geluk? Jacqueline bedacht en schreef mee aan ‘Lessen in geluk’, bestaande uit zes lesuren, met als doel het welbevinden van leerlingen in de brugklas te stimuleren. Het programma laat leerlingen stilstaan bij de manier waarop hun keuzes het eigen geluk beïnvloeden. Inmiddels wordt er gewerkt aan een vervolgserie voor klas 2.

Ruimte tot ontwikkeling
Leerlingen moeten ruimte krijgen om zich te ontwikkelen van puber tot jongvolwassene. Volgens Jacqueline is er behoefte aan een balans tussen presteren en ontwikkelen. De druk op presteren en resultaten van leerlingen slaat door. “Onderwijs dat alleen draait om hoge cijfers is te beperkt. De school en de docenten spelen een belangrijke rol in het voorbereiden van kinderen op de 21ste eeuw en de vaardigheden die daarvoor noodzakelijk zijn. Denk aan samenwerken, communiceren, ict-geletterdheid, sociale en culturele vaardigheden, creativiteit, kritisch denken en probleemoplossend vermogen. Om deze vaardigheden te ontwikkelen, moeten jongeren meer ruimte krijgen om puber te zijn. Onaangepast gedrag en ontdekken hoort daar nu eenmaal bij.”

Meer over werkgeluk in het onderwijs 
Er zijn weinig sectoren waar het geluk van medewerkers meer impact heeft dan in het onderwijs. Het uitleggen van het kofschip, de eerste Franse les, proefjes bij scheikunde of de introductieweek van studenten; het werkgeluk van docenten straalt af op de klas en werkt door in het geluk dat leerlingen ervaren. Hoe is het met het werkgeluk in het onderwijs gesteld? En hoe kunnen we het geluk van medewerkers vergroten?

Uit onderzoek van Kanter TNS blijkt dat docenten en andere medewerkers in het onderwijs gelukkig zijn. Zowel in het algemeen als in hun werk. Hun algehele geluksgevoel beoordelen ze met een 7,8. Werkgeluk scoort een 7,3. Hoewel het niet de grote verschillen zijn die we – gezien de grote maatschappelijke relevantie van het onderwijs – misschien zouden verwachten, scoort het onderwijs vergeleken met andere sectoren iets bovengemiddeld.

Collega’s, werkdruk en waardering
Toch valt er nog winst te behalen. Op basis van de resultaten uit het onderzoek van Kantar TNS kunnen organisaties in het onderwijs inzetten op de volgende aspecten:

Collega’s 
Het merendeel (47%) van de werkenden in het onderwijs vindt de relatie die zij hebben met collega’s het meest bepalend voor werkgeluk. Gelukkig is de overgrote meerderheid van de werkenden in het onderwijs hierover (zeer) tevreden. Waarschijnlijk werken in het onderwijs veel ‘dezelfde soort mensen’, waardoor de onderlinge relatie goed is. Wil je medewerkers gelukkig houden en gelukkiger maken, dan is het verstandig om in de onderlinge relatie te (blijven) investeren. Laagdrempelige initiatieven, zoals het vieren van successen of een maandelijkse informele borrel, versterken de onderlinge band tussen collega’s en dragen bij aan het algehele geluksgevoel van medewerkers.

Werkdruk
Misschien niet geheel onverwacht staan een verstoorde werk-privé balans en een hoge werkbelasting het ervaren van optimaal werkgeluk soms in de weg. Bezuinigingen, meer regels en veranderende wetgeving vormen hiervan vaak de oorzaak. De kunst is om in oplossingen te denken. Voorbeelden zijn de inzet van extra ICT en de ontwikkeling van nieuw beleid dat leerkrachten meer ruimte biedt. Op pagina 58 in de publicatie ‘Werkgeluk’ legt onderwijsadviseur Siebrand Konst van Stichting Flore uit hoe zijn organisatie dit aanpakt.

Waardering
Tenslotte is werkgeluk nauw verbonden met het ervaren van eerlijkheid en waardering. Het onderzoek laat zien dat niet alle medewerkers in het onderwijs tevreden zijn over hun arbeidsvoorwaarden. Door de onderwijs cao en het beleid van de overheid is hier weinig ruimte om te differentiëren. Maar erkenning en waardering bieden wellicht een oplossing. Laat medewerkers voelen en weten dat ze worden gewaardeerd. Is dit niet mogelijk in salaris, denk dan aan andere vormen zoals het bieden van mogelijkheden tot persoonlijke ontwikkeling en scholing.

Benieuwd naar alle resultaten over werkgeluk in het onderwijs? Vraag het hardcover boek Werkgeluk inclusief de onderwijspecial kosteloos aan via www.werkgeluk.nl/onderwijs.